Sunday, December 31, 2017

ෆර්ගනා නිම්නයේ ස්පයිරල දේශසීමාව

වරින් වර අහපු ප්‍රශ්න කීපයක් සාමාන්‍ය දැනීම සමූහ වල.

ලෝකයේ එක්තරා ප්‍රදේශයක් තියෙනවා රටවල් තුනක් විසින් අයිතිවාසිකම් කියන. මේ රටවල් වල අයිතිය නිරවුල් ලෙස වෙන්කිරීම අසීරු නිසා එයාලගේ වාර්ගික වෙනස්කම් මත තමා බෝඩර් එක හැදෙන්නේ. පොඩි පොඩි බෝඩර් වලි සුලබ තැනක්. අපි රටවල් තුන A, B, C කියමු.

මේ ප්‍රදේශයෙ තියෙනවා A රට තුල B ට අයිති එක්ස්ක්ලෙව්  එකක්. හැබැයි ඒ එක්ස්ක්ලෙව් එකේ ඉන්න මුළු ජනගහනයම වගේ වාර්ගිකව C රටේ මිනිස්සු.

1. ප්‍රදේශයට කියන නම කුමක්ද?

2. එක්ස්ක්ලෙව් එකේ නම මොකද්ද ?

3. A, B, C රටවල් මොනවාද?

4. [බෝනස්] එම ප්‍රදේශය වටපිටාවෙන් වෙන් වන්නේ භූගෝලීය ඉතිහාසයේ වැදගත් අතීත සිද්ධියක් නිසා ඒ මොකද්ද?

--------------------

උත්තරය ෆර්ගනා [ෆෙර්ගානා, ෆර්ගොනා] නිම්නය සහ සොඛ් දිස්ත්‍රික්කය. A, B, C රටවල් පිළිවෙලින් කිර්ගිස්තාන්, උස්බෙකිස්තාන් සහ තජිකිස්තාන්.

ෆර්ගනා කියන්නේ මධ්‍යම ආසියාවේ කඳුවලින් වටවූ පහත නිම්නයක්. මේ ස්ථානය හා අවට කලාපය [බැක්ට්‍රියාව ටරීම් පහත්බිම] ඉතා දීර්ඝ ශිෂ්ටාචාර ඉතිහාසයක් සහිතයි. ආර්ය ජනයා සංක්‍රමණ අතර මෙහි බොහෝ දිගු කලක් විසු නිසා [වසර තුන්දාහකට පෙර] මෙය සමහරු ආර්යයන්ගේ මුල් බිම ලෙස සලකනවා. එසේම පර්සියානු කියල ලෝක ප්‍රසිද්ධ වන ශිෂ්ටාචාරය හදාපු ඉරාන් වරු එන්නෙත් මේ හරියෙන්. පසු කාලීනව ෆර්ගනා වල මායිමට සයිරස් ඇලෙක්සැන්ඩර් සහ අශෝක හදන අධිරාජ්‍ය එනවා. කුෂාන් අධිරාජ්‍යය මේ පෙදෙස් පාලනය කරනවා. තජික් වරුන්ගේ පැරණි ශිෂ්ටාචාරයක් වන සොග්දියා රාජ්‍යය පිහිටුවන්නෙත් මෙතන. සේද මාවතේ වැදගත් සන්ධිස්ථානයක්.

ඒ අතීතය කෙසේ වෙතත් මෑතක් වෙද්දී මේ ප්‍රදේශය වාර්ගික ලෙස මිශ්‍ර වෙලා තියෙන්නේ. ටර්කික් ජනයා වන උස්බෙක් කිර්ගීස් වගේම ෆාසි සම්බ්භවයක් සහිත තජික් වරුන් එකිනෙක සමග මිශ්‍රව ඉන්න පෙදෙසක්, මීට අවු 150 ට විතර පෙර රුසියානු අධිරාජ්‍යයට යටත් වෙන්නේ. ඒ සමග රුසියානු පාලක ප්‍රජාවකුත් හැදෙනවා.

මේ කලාපය මධ්‍යම ආසියාවේ ජන ඝනත්වය අධික පෙදෙසක් [සාපේක්ෂව]. උස්බෙකිස්තානයේ නම් අධිකම ජන ඝනත්වය තියෙන්නේ මෙහෙ. අගනුවර පවා තියෙන්නේ ෆර්ගනා ප්‍රදේශය ආසන්නයේ. තජිකිස්තාන් සහ කිර්ගිස්තාන් දෙකේත් ජන ඝනත්වය අධික පෙදෙසක් මේ.

ඒ නිසාම වාර්ගික විවිධත්වය සහ මිශ්‍රණය අධිකයි. ගමින් ගමට වාර්ගිකත්ව වෙනස් වෙනවා. මේ කලාපයේ ජන මිශ්‍රණය කෙතරම් අධිකද කිව්වොත් ඉස්සර කාලේ එය රටවල් ලෙස කොහම බෙදිලා තිබ්බත් දේශ සීමා මේන්ටේන් කර නෑ. මොකද ඒ ජන කොටස් එකිනෙකා එක්ක සම්බන්ධ නිසා. මේ තත්වය වෙනස් කර ප්‍රදේශ සීමා දාන්නේ සාර් රුසියන් සහ සෝවියට් රජයන් විසින්. හැබැයි අභ්‍යන්තර සමූහාණ්ඩු වන උස්බෙක් කිර්ගීස් සහ තජික් ප්‍රදේශ සීමා නිර්ණය කලාට ඒ කාලෙත් බෝඩර් එකක් තිබිලා නෑ. මේ ප්‍රදේශ සීමා දාද්දි වාර්ගික බහුතර බවට මුල්තැන දෙන්න ගිය නිසා ඒ ඒ ජනවර්ග සුලබ පෙදෙස් ඒ ඒ සමූහාණ්ඩුවට දෙන්න ගිහින් මෙතන හැදෙන්නේ ස්පයිරලයක් වගේ වටේ එතෙන සිහින් තීරු තුනක්. තීරු තුන ෆර්ගනා නිම්නය මැද ලක්ෂයකින් ඉවර වන්නේ.

කෙසේ වෙතත් සොඛ් දිස්ත්‍රික්කය නම් කිර්ගී
ස්තානය ඇතුලේ පිහිටි තජික් බහුතර ප්‍රජාවක් ඉන්න කෑල්ල උස්බෙකිස්තානයට අයිති එක්ස්ක්ලෙව් එකක් ලෙස නම් කරන්නේ සෝවියට් වරු. හේතුව අපැහැදිලියි. කතා සහ ජෝක් තියෙනවා. එක ජෝක් එකක් තමා සොඛ් දිස්ත්‍රික්කය කිර්ගිස් සහ තජික් කොමියුනිස්ට් පක්ෂ ලොක්කෝ දෙන්න උස්බෙක් ලොක්ක එකක් කාඩ් ගේම් එකක් පැරදිලා අහිමි වුනා කියන එක. කෝමත් ඔය අමුතු දේශසීමාව හදාපු එක ගැනත් සෝවියට් ජෝක්ස් තියෙනවා. ගමින් ගමට ගිහින් උඹලගේ ජාතිය මොකද්ද්ද කියල අහල පාට තිත් තියලා. ඒවා යා කලාලු. එතකොට ස්පයිරල් ආම් තුනක් ආවලු.

දැන් ඔහොම වෙලා අවසානේ සෝවියට් දේශය කැඩිලා යනවනේ. එතකොට මේ රටවල් තුන නිදහස් වෙනවා. මේවා දේශ සීමා වෙනවා. ඒ වෙලත් කාලයක් යනකම් ෆර්ගනා කලාපයේ ජනයා නිදහසේ ඉඳල තියෙනවා. එහෙත් සොඛ් කලාපයේ වැඩිවන ඉස්ලාමික අන්තවාදය සහ බෝඩර් වලි නිසා බෝඩර් හමුදා අතර වෙඩි තබාගනීම් ආදිය නිසා අද මේ දේශ සීමා තදින් මාක් කරලා බෝඩර් පෝස්ට් දාලා බෝඩර් වල බිම්බෝම්බ වලලා දාල තියෙන්නේ. වෙනත් බසකින් කිව්වොත් මිනිසුන්ගේ එදිනෙදා ජීවිතේ කඩා වැටිලා. ගමේ එළවලු ටික ටවුමට ගෙනියන්න දැන් ස්පයිරල් දිගේ යන්න වෙනවා. හොරෙන් රිංගන්න ගිහින් බිම්බෝම්බ වලට අහුවෙන එකත් සුලබ සිද්දියක්. ඒ වගේම නිතර බෝඩර් වල වෙඩි තියාගන්න සහ ඉඳහිට සෙබලෙක් මැරෙන කලාපයක්. ඒ ඔක්කොම උඩින් ඉස්ලාමික අන්තවාදය තජිකිස්තාන් සහ කිර්ගිස්තාන් දිහාවලින් එනවා. තරමක අන්රෙස්ට් එකක් සහ ටෙන්ෂන් එකක් තියෙන තැනක්. ඇවිලෙන්න ආසන්න බිම්කඩක්.


මේ දේශසීමාව යුනික් වෙන්නේ මෙතන පෑන් හැන්ඩ්ල් හෙවත් ගොඩ තුඩු තුනක් තියෙන එකම තැන නිසාත් මෙහෙම ස්පයිරල් එකක් වගේ කැරකුණ එකම තැන නිසාත්. සොඛ් දිස්ත්‍රික්කය වගේ එක රටක ඇතුලේ වෙන රටකට අයිති තවත් තුන්වෙනි රටක මිනිස්සු ඉන්න අමුතු සීන් එකත් වෙන කොහේ වත් ඇද්ද මන්දා. නැගෙනහිර ජෙරුසෙලම ආසන්න ලෙස තෘප්ත කරනවා එහි අයිතිය ජෝර්දානය සතුනම්.

එම ප්‍රදේශය වටපිටාවෙන් වෙන් වන්නේ භූගෝලීය ඉතිහාසයේ වැදගත් අතීත සිද්ධියක් නිසා. අතීත කිව්වේ භූගෝලීය ඉතිහාසය එනම් වසර මිලියන දෙසීයක් විතර ඉස්සර දෙයක්. මේක ලිව්වේ අපි මේ ගැන කලින් කතා කල නිසා. ඔය කලාපය තමා ඉස්සර පැන්ජියා මහාද්වීපය විසින් වටකළ ටෙතිස් සාගරයේ පූර්ව අවස්ථාවේ ආසියානු බ්ලොක් එකේ දකුණු වෙරළ. තුර්කිය ඉරානය ඇෆ්ගනිස්තානය ටිබෙටය මලයාව ආදී පෙදෙස් සිමරියා කියා හැඳින්වෙන මහද්වීපික පටියක් පහල සිට ඇවිත් ඒ ආසියාවට සවිවීමෙන් තමා හැදෙන්නේ. මේ සමග පූර්ව ටෙතිස් සාගරය නැතුව යනවා නව ටෙතිස් සාගරය කියල එකක් වඩාත් දකුණෙන් හැදෙනවා. මේ මහද්වීපික ගැටුම නිසා කොකේසස් අල්තායි ටියෙන් ශාන් වගේ කඳු මෙන්ම පාමීර් තැන්නත් හැදෙනවා. එතකොට එක මහද්වීපික තට්ටුවක් යට යාම නිසා පහත්බිම් සෙට් එකක් හැදෙනවා ඒ තමා කළු කැස්පියන් ඇරල් මුහුදු සහ බැක්ට්‍රියා ෆර්ගනා ටරීම් ආදී බෙසින්ස්. පූර්ව ටෙතිස් සාගරයේ ශේෂ කියා හිතන්න තියෙන්නේ ඔය ටික. ඒ නිසාම ඛනිජ තෙල් තියෙන පෙදෙස්. ෆර්ගනා වලත් තෙල් ඇති කියල හිතනවා. අවාසනාවකට එහෙම උනොත් මේ ඇවිලෙන්න ළඟ දේශසීමා බෝම්බෙ පුපුරනවා.

මේ පින්තුරේ KR සහ TM කියන පෙදෙස් එනම් කසාක් සහ ටරීම් වලට පහලින් ඔය පාතින් එන භූ තැටිය යට බහින කොට තමා ෆර්ගනා ඇතුළු පහත්බිම් පටියක් හැදෙන්නේ. ඔය පින්තුරය වමි 250 පෙර ලෝකය ගැන දළ සටහනක්


මේ ස්ථානයේ සිතියමේ  "සරල රේඛාවක" යන අයෙකුට රටවල් තුනක් පමණක් සම්බන්ධ දේශ සීමා අට වරක් පසු කිරීමට සිදු වෙන  අවස්තාවක්  තියෙනවා  පහත  ආකාරයට.

මේ පුද්ගලයා;

1. පළමු රටෙන් ගමන් අරඹයි
2. දෙවන රටට ඇතුළු වේ
3. නැවත පළමු රටට ඇතුළු වේ
4. තෙවන රටට ඇතුළු වේ
5. නැවත පළමු රටට ඇතුළු වේ
6. නැවත තෙවන රටට ඇතුළු වේ
7. නැවත දෙවන රටට ඇතුළු වේ
8. නැවත තෙවන රටට ඇතුළු වේ
9. නැවත දෙවන රටට ඇතුළු වී ගමන නිමා කරයි

එනයින් ඒ ඒ රටවල වෙන වෙනස් තුන් වරක් බැගින් ඔහු ගමන් කරනවා 


No automatic alt text available.

ඔය වගේ  කම්බිනේෂන්  සෑහෙන  ප්‍රමාණයක් මේ  ප්‍රදේශයෙන්  අඳින්න  පුළුවන්. මට හයිලයිට්  කරන්න  උවමනා  කෙතරම්  විකාරයක්ද  මේ  දේශසීමාවෙන්  ඇති  කරන්නේ  කියල.  සිතියම  ඔහොම නම්  භුමිය  කොහොම  ඇද්ද?  මේ  දේශසීම  විකාරය  ම  ප්‍රමාණවත්  හේතුවක්  කලාපයේ  අන්තවාද  සහ  කැරලි  ඇතිවන්න. අවු  දෙදාස්  පන්සීයක්  විතර  දේශසීමා  නැතුව  සහජීවනයෙන්  උන්නු  ජන මිශ්‍රණයක්  අද  ඇවිලෙන්න  ආසන්න  තත්වයේ.

Friday, December 8, 2017

ගිලීගිය සාගරය

කාලයක් තිස්සේ ලියන්න හිතා උන්නු මේ ප්‍රශ්නයට ආසන්න හේතුව වෙන්නේ පැන්ජියාව බිඳ වැටුන ආකාරය ගැන අහපු ප්‍රශ්නයක්.

----------------------------

නෙදර්ලන්ත පහත්බිම්, ගංගානම් ගඟ, පර්සියානු බොක්ක, මධ්‍යධරණී මුහුද, ඒරල් මුහුද, කළු මුහුද, බැවෙරියානු තැන්න කැස්පියන් මුහුද, ඉන්දු නිම්නය, ඩනියුබ් නදිය

මේ ඔක්කොටම පොදු එක අතීත වචනයක් තියෙනවා.

1. ඒ මොකද්ද?

2. ඒකට සිද්ධ වුනේ මොකද්ද?

3. එහි ඉරණම ලෝකයට ඇතිකලබවට සලකන බලපෑම් මොනවාද?

4. පෙර සඳහන් කල කලාපයේ මේම සිදුවීම් නිසා නිධානයක් පහල වෙනවා. ඒ මොකද්ද? වුනේ කොහොමද?

------------------------------

නෙදර්ලන්ත පහත්බිම්, ගංගානම් ගඟ, පර්සියානු බොක්ක, මධ්‍යධරණී මුහුද, ඒරල් මුහුද, කළු මුහුද, බැවෙරියානු තැන්න කැස්පියන් මුහුද, ඉන්දු නිම්නය, ඩනියුබ් නදිය මේ ඔක්කොටම පොදු එක අතීත වචනයක් තියෙනවා. ඒ තමා ටෙතිස් සාගරය. වඩාත් නිවැරදිව ටෙතිස් ට්‍රේන්ච් එක.

වසර ම්ලියන තුන්සීයකට එහා පැන්ජියාව නම් තනි මහාද්වීපයක් තිබ්බ කියල හිතන කාලේ ඒ මහාද්වීපයේ වලයාකාර හැඩයෙන් අන්තර්ගත වෙච්ච සුවිසල් සමුද්‍රයට තමා මුලින්ම මේ නම කියන්නේ. ටෙතිස් සාගරයේ මුල්ම ස්වරූපය නිසා මෙයට පූර්ව ටෙතිස් සාගරය කියා කියනවා.

pangea growing earth theory owen Atlas of Continental Displacement


පසුව පැන්ජියාව කැඩෙනවා. එම් කැඩීම එක්ක ටෙතිස් සාගරය උතුරු මුහුදට සම්බන්ධ වෙනවා. මුල් කාලේ ඉඳලම ටෙතිස් සාගරය විශාල ප්‍රමාණයක් ජීවින් උන්නු සාගරයක්. මීට හේතුව එක තැනකට එකතු වෙච්ච ගොඩබිම් අස්සේ පැවතීමත් සමකාසන්න වීමත් පසුව උතුරු සාගර එක්ක සම්බන්ධ වී වෝටර් වේ එකක් වීමත්. මේ සාගරයේ සශ්‍රීක බව නිසා වෙන්න ඕනේ ගොඩබිම හුන් ක්ෂීරපායි ශාක භක්ෂකයෙක් ක්‍රමයෙන් සාගරයට හුරුවෙලා තල්මසුන් බවට පත්වන්නේ. තල්මසුන් ගේ මුල්ස්ථානය වගේම විශාල තල්මස් ප්‍රජාවක්  උන්නු සාගරයක් ටෙතිස්.

මහද්වීප ලෙස කැඩිලා යන යුරේසියාව කියන්නේ යුරෝපයේ සහ ආසියාවේ හරි මැදින් උතුරු කොටස් පමණක් සහිත මහාද්වීපයක්. යුරෝපය කිව්වම ස්පාඤ්ඤ කෑල්ල වෙනම දූපතක් වෙලා ටෙතිස් සාගරය බටහිර යුරෝපය පුරා පැතිරෙනවා ජර්මනිය පෝලන්තය හරියෙන් ගොඩබිම ඉවරයි. දකුණේ තිබ්බ ගොන්ද්වානාලන්තය කියන්නේ අප්‍රිකාව දකුණු ඇමරිකාව මධ්‍යම ආසියාව දකුණු යුරෝපය ඉන්දියාව ඔස්ට්‍රේලියාව සහ ඇන්ටාක්ටිකා සහිත තනි මහාද්වීපයක්.

Image result for tethys 20 ma


මේ ගොන්ද්වානාලන්තය නැවතත් කැඩෙනවා. එහෙම කැඩුණු පටියක් තමා තුර්කියේ සිට ඉරානය ඇෆ්ගනිස්තානය ටිබෙටය තායිලන්තය මලයා අර්ධද්වීපය ඉන්දුනීසියාව ආදිය අයිති පටිය. මේ පටිය වඩාත් දකුණේ සිට පෙර කී පූර්ව ටෙතිස් සාගරය පටු කරගෙන කරගෙන එය භූ තැටි යට ගිල්වමින් ඇවිත් ආසියාවට සවි වෙනවා. පූර්ව ටෙතිස් සාගරය මේ අනුව වමි 100 විතර කාලෙක ක්‍රමයෙන් නැතිව යනවා. කැස්පියන් මුහුද එරල් මුහුද කාරකොරම් කාන්තාරය ඇතුළු මධ්‍යම ආසියානු පහත්බිම් මුහුදු මට්ටමට පහත ස්ථාන සහිත ඒ කොටස පූර්ව ටෙතිස් සාගරයේ අවසානය. අද වෙනකම් ඔරිජිනල් ටෙතිස් සාගරයෙන් කියා ඉතිරි එපමණයි.

No automatic alt text available.


මෙසේ පූර්ව ටෙතිස් සාගරය වහගෙන යන පටු ගොඩබිම් පටියේ දකුණෙන් විවර වී පුළුල් වන සාගරයට නව ටෙතිස් සාගරය කියනවා. ඒත් අප්‍රිකාව සහ ඉන්දියාව වේගයෙන් උතුරට ගිහින් නව ටෙතිස් සාගරයත් පෙර සේම වසා පාෂාණ තට්ටු වලින් යට කරනවා. ඒ අතරේ ඉතාලිය බෝල්කන් ග්‍රීක ආදී කොටස් ඇවිත් යුරෝපයේ ගැටිලා විශාල කඳු හදනවා. බටහිර යුරෝපයට හිමි ටෙතිස් සාගර කොටස් පහත් තැනිතලා ලෙස ගොඩබිම් බවට පත්වෙනවා.

Image result for tethys 20 ma


මේ දෙවැනි ක්‍රියාවලිය ඉවර වෙලා ටෙතිස් සාගරය සමාප්තවන්නේ වමි 10-20 වගේ බොහොම මෑතක. මේ කියූ කලාපයේ අද ඉතිරි සාගර කොටස් එනම් මධ්‍යධරණිය, කළු මුහුද, පර්සියන් බොක්ක ආදිය ටෙතිස් මුහුදේ කොටස් මතින් වෙනත් භූතැටි ගිහින් ඒවා ගිලා බැහැල හැදෙන්නේ. ඔය කියූ පටියේ බොහෝ පහත් බිම් [නෙදර්ලන්තය] තැනිතලා [බැවෙරියාව] ගංගා නිම්න [ඩනියුබ් වොල්ගා ගංගානම් ඉන්දු] ටෙතිස් සාගරය නිසා පහල බහින ගොඩබිම් වල හැදෙන්නේ.

Related image


ටෙතිස් සාගරය විසින් නිර්මාණය කරන උතුරු දකුණු නැගෙනහිර බටහිර යාකිරීම නිසා සාගරික උෂ්ණත්ව යාමනය වීමෙන් පොළොවේ උණුසුම මීට අංශක 10 වගේ උඩින් තියෙන්නේ. මේ කාලේ පොළොවේ ග්ලෙසියර තිබිලා නෑ. ටෙතිස් සාගරය වැහිලා අප්‍රිකා ඉන්දියා පටියෙන් සාගර වෙන් වුනාම තමා ලෝකය සිසිලනය වී ග්ලෙසියර හැදෙන්නේ. මෙයට තවත් බලපානවා පැනමා බිම්කඩ විසින් ඇමරිකා දෙක යාකර එතනින් වෙන සාගර උෂ්ණත්ව යාමනය නැවතීම. ඔය සිසිලනය බලපානවා අප්‍රිකාවේ බොහෝ වනාන්තර සැවානා වෙන්න. එන එතකොට තමා වනාන්තර වල ඉන්න වානරයෙක් පරිසරයට හැඩ ගැහෙන්න තනකොලට බැහැලා එහි උස නිසා දෙපයින් හිටගෙන යන්න පටන් ගන්නේ. රෙස්ට් වොස් හිස්ට්‍රි.

ටෙතිස් සාගරය කියන්නේ ජීවයෙන් පිරුණු එකක් තඩි තල්මස්සු එහෙම සුලබ. එහි පළල අඩු වෙද්දී ජීව ඝනත්වය වැඩි වෙන්න ඇති. ඒ වගේම  ගොඩබිම්  ආශ්‍රිත නොගැඹුරු  මුහුදු  පෙදෙස්  වල  විශාල  ලෙස  ප්ලැන්ක්ටන්  නිර්මාණය  වෙනවා. මේ සියලු ජීව කොටස් එහි පතුලට බැහැල තියෙන්නේ. ඒ පතුල ගිල්වාගෙන දකුණින් ආ භුතැටියට යට වෙනවා. අන්න ඒ ජීව ද්‍රව්‍ය තමා බොරතෙල් කියල අද ගන්නේ. ඒ අනුව අප්‍රිකාවේ උතුරු වෙරළ මැද පෙරදිග ඉරානය කැස්පියන් එරල් මුහුදු අවට ආදී කලාපයේ වත්මන් ගොඩබිම් යට බොහොම ඉහල මට්ටමක පැරණි ටෙතිස් මුහුදු පතුලේ මේ සත්ව ශේෂ හෙවත් බොරතෙල් තියෙනවා. ඔවුන්ට ඒ සම්පත ලැබෙන්නේ ටෙතිස් සාගරයෙන්.

Friday, December 1, 2017

චැඩ් විලට කොන්ගෝ වතුර

බොහොම ඉස්සර කාලෙක දමාපු ප්‍රශ්නයක්. මේක අද ඇදෙන්නේ Para San දාපු වීඩියෝවක් නිසා. ඒ වීඩියෝව අන්තිමට. මුලින්ම ප්‍රශ්නය.

කිසිම සාගරයකින් ජලය නොගෙන සහරාව සශ්‍රීක කරන වැඩ සටහනක් එක්තරා මහා පරිමාන ව්‍යාපෘතියක කොටසක් ලෙස ඉදිරිපත් විය.

1. එහි කතාවට ගත් සහරාවට ජලය සපයන ක්‍රමවේදය කුමක්ද?

2. අදාළ වැඩ සටහන සහිත මහා පරිමාණ ව්‍යාපෘතියේ නම හා පොඩි විස්තරයක් දෙන්න

--------------

පලවෙනි ප්‍රශ්නෙට උත්තර ගොඩක් තියෙනවා. ඉන්එකක් මාර වැදගත් එකක්. ඒ තමා කොංගෝවේ ජලය ගෙනත් චැඩ් විල පිරවීම. ඒ හරහා කාන්තාරකරණය වන සහේල් කලාපයේ විශාල පෙදෙසක් බේරාගන්න සහ දියුණු කරන්න පුළුවන් කියන එකයි  මූලික අදහස. එහෙත්  මේ  අදහස  දැන්  සියවසක්  පමණ  තිස්සේ  විවිධ  මුහුණුවරින් විවිධ  බල  කඳවුරු  වල  සහයෙන්  කතාවට  ගැනෙනවා,  තවම  කිසිවක්  කර  නැහැ.

මුලින්ම සහේල්  කලාපය ගැන හිතුවොත් චැඩ් විල තියෙන්නේ සහේල් කලාපයේ මධ්‍යයේ. සහෙල් කියන්නේ අත්ලාන්තික් ඉඳලා රතු මුහුද වෙනකම් සහරාවේ දකුණු සීමාවේ දිවෙන හීනි පටියට. වෙරළ හෙවත් සහේල් කියන්නේ වෙරලක් නොවුනට වෙරළාශ්‍රිත ශාක වර්ග වලින් බහුල වැලි තීරයක කෙළවරක් නිසා. සහරාව දකුණට පැතිරීම නිසා ලෝකයේ ලොකුම ජල හා ආහාර හිගයක් තියෙන ප්‍රදේශයක්. [සහරාව තුල මිනිස්සු නැහැනේ ඒ නිසා එහෙ අවුලක් නැහැ. අවුල තියෙන්නේ මිනිස්සු ඉන්න පැති වලට කාන්තාරේ එන කොට. ඒ  තමා සහේල් ]

බඩගින්නේ සංකේතය ලෙස අප දුටු ඉතියෝපියානු හා සෝමාලියානු මිනිසුන් මේ කලාපයේ අර්බුදයේ ප්‍රතිපල. එතරම් ප්‍රකට නොවුනත් චැඩ් නයිජර් මාලි සුඩාන් වගේ රටවලත් ඒ ගානටම බඩගින්නේ මැරෙනවා. වාර්ෂිකව මිලයන ගානක් මියයන තත්වයක්. මේ ලෝකයේ බඩගිනි කලාපය.

චැඩ් විල තමා කලාපයේ එක ප්‍රධාන ජල සැපයුමක් වන්නේ. චැඩ් විල ලංකාවෙන් තුනේන්  එකකට වඩා ලොකුවට තිබ්බ එකක්. මද්යම අප්‍රිකාවේ සිට චැඩ් විලට ගංගා ගලන නිසා ඒ කාලේ ඒ හරියේ මිනිස්සු සෙට්ල් වුනා. ඒත් සහරාව දකුණට ඒමත් මිනිස් ක්‍රියාකාරකම්, විවිධ වල් පැලැටි නියං ආදී හේතු නිසා චැඩ් විල හිදෙන්න ගත්ත. වර්තමානයේ චැඩ් විල වකිමි 1000 වගේ කුඩා විලක්. 1960 කාලේ 26000 ක්. ඒ කියන්නේ දැන් තියෙනෙන් 4% ට වඩා අඩු ප්‍රමාණයක්.

අප්‍රිකාවේ භූ විෂමතාවය ගත්තොත් [පහත සිතියම බලන්න] එහි මූලික ද්‍රෝණි දෙකක් තියෙනවා. එකක් කොන්ගෝ ද්‍රෝණිය, අනික චැඩ් ද්‍රෝණිය. මේ දෙක කිමි 1000 ක විතර පරාසයකින් එකිනෙකාට අසල්වාසිව තියෙන්නේ. චැඩ් ද්‍රෝණිය පෙර කී ලෙස මිය යද්දී කොන්ගෝ ද්‍රෝණියේ සියළු ජලය තප්පරෙකට ඝන මීටර 60000 ක විතර රේට් එකකින් මූදට ගලනවා කොන්ගෝ ගඟෙන්. සිතියමේ  චැඩ් විල හා කොන්ගෝ ගඟත් පෙන්නනවා. පටිය තමා සහෙල්




දැන්  වැඩේ  පැහැදිලියි නේ.  ඔය එක  රවුමක  උතුරා  යන  වතුර  අනික්  රවුමේ  පැතිරෙන  කාන්තාරය  මැද්දේ  හිඳිලා  තියෙන  විලට  පිරවීමයි  උවමනාව.  වැඩිය  ඕනේ  නෑ.  5%  ක  ප්‍රමාණයක්  ඇති  වැඩේට.  පෙර කී පරිදි දැන්  සියවසක්  පමණ  තිස්සේ  විවිධ  මුහුණුවරින් විවිධ  බල  කඳවුරු  වල  සහයෙන් මේක  ගැන  කතාවෙනවා.  ඒ  ඒ  කාලවල  විවිධ  නම්  කියල  තියෙනවා.  අපි  වෙන  වෙනම  සලකමු.

ඇට්ලන්ට්‍රොපා
ඇට්ලන්ට්‍රෝපා ව්‍යාපෘතිය කියන්නේ යුරෝපයේ වැඩිවන ජනගහනයට අප්‍රිකාව අල්ල ගන්න 1920 විතර හදාපු සැලසුමක්. ජිබ්රෝල්ටා වලින් බැම්මක් බන්දලා මධ්‍යධරණිය මීටර 200ක් හින්දලා අප්‍රිකාව හා යුරෝපය කීප තැනකින් යාකරන එක තමා පළමු සැලසුම. ඒ මගින් අඩු ජනාවාස සහිත සහරා කලාපය යුරෝපීය ප්‍රජාවෙන් ජනාකීර්ණ කරන්න.

මේ නිසා සහරාව සශ්‍රීක කිරීමට කොන්ගෝ ජලය සහරාවට ගෙන එන එක තමා දෙවන කොටස. ඒ අනුව කොන්ගෝ හරහා විශාල වේල්ලක් බැඳ වර්තමාන කොන්ගෝ රාජ්‍ය දෙකේ වැඩි හරියක් ජලයෙන් යට කර එම එකතු වෙන ජලය චැඩ් විල දිහාට ගෙන ගොස් චැඩ් විල ආශ්‍රිතව ඇති විශාල ජලාශයක් කරවා එමගින් සශ්‍රීක කලාපයක් හදන්න

[කලකට පෙර චැඩ් විල කැස්පියන් මුහුද මෙන් එකහමාරක් විතර ලොකු කාලයක සහරාව සශ්‍රීකව පැවතුනු බවට පසුව සාධක ලැබෙනවා]

මේක සුද්දගේ මහන්තත්ත වැඩක්. අප්‍රිකාව දකින්නේ හිස් ඉඩමක් ලෙස. එහි ඉන්න ම්නිසුන්ට වෙන්නේ මොකද්ද කියා නිකමටවත් හිතලා නැහැ. මේක සමහරවිට වෙන්න ඉඩ තිබ්බ හිට්ලර් අතින්. එහෙම වුනානම් අපි ඉන්නේ මේ ලෝකයේ නොවේ වෙනස් එකක.

කොටස් වශයෙන් යමු. තව ස්ටේජස් තියෙනවා.

ට්‍රාන්ස්ඇකුවා

ඇට්ලන්ට්‍රෝපා නැතත් ඉතාම තාර්කිකව කොන්ගෝව චැඩ් දිහාට හැරවීම තුලින් මේ ඛේදවාචකය නිමා කල හැකියි [සැහෙන්න දුරට].

මේ සම්බන්ධයෙන් ආපු ඊළඟ ප්‍රොජෙක්ට් එක තමා ට්‍රාන්ස්ඇකුවා. 1970 කාලේ ආපු එකක්. පස්සේ චන්ද්‍රිකා සහයෙන් 1980 කාලේ සැලසුම් කල මේ ව්‍යාපෘතිය තුල ලොකු සැලසුම් බරගානක් තියෙනවා. කොන්ගෝ ඉඳලා චැඩ් දිහාට කිමි දෙදාස් ගානක ඇලක්.

ජල  විදුලිය  මහා මාර්ග  සමග යන මෙගා  ප්‍රොජෙක්ට්  එකක්. මේ වැඩසටහන ගැන විස්තර මෙතනින් ගන්න 

උබන්ගයි

පසුව අප්‍රිකානු රාජ්‍ය එකතු වෙලා අප්‍රිකානු ඉංජිනේරුවන් සමග කරන කෙටි හා පහසු වැඩසටහනක් තමා උබන්ගයි. උබන්ගයි කියන්නේ කොංගෝවේ අතු ගංගාවක්. එය වඩාත් උතුරට වෙන්න තියෙන්නේ. කොන්ගෝ ප්‍ර ජනරජයේ හා මධ්‍යම අප්‍රිකාවේ මායිම. ඒ වගේම මධ්‍යම අප්‍රිකාවේ අගනුවර වන බන්ගායි තියෙන්නෙත් මේකේ. කොන්ගේවෙන් 1/5 වතුර එන්නේ මේකේ

උබන්ගයි වල ඉඳලා චැඩ් විලට ජල සපයන චාරි ගංගාවට කිමි එකසිය ගානක ඇලක් කාපුවම ඇති කියලා පස්සේ හොයා ගන්නේ. ඒ අනුව තමා උබන්ගයි වැඩසටහන් පටන් ගන්නේ. මධ්‍යම අප්‍රිකාවේ හදන ජලාශයකින් [පලම්බෝ] හරවන වතුර චැඩ් විල දක්වා  ගෙනයන එක.

මේක ගැන විවිධ අධ්‍යන කලත් මේකත් තාම පටන්ගෙන නැහැ. ඇත්තෙන්ම මේක කරන්න බැරි මොකද කියා තේරෙන්නේ නැහැ. වසරකට සහෙල් වල මැරෙන හා ඉන්න උන්ව නඩත්තු කරන්න යන වියදම ම මිලියන බිලියන ගානක්. මේ ඇල බොහොම සාමාන්‍ය ඇලක්. මුළු වියදම මිලියන හයයිකියලත් තියෙනවා පහත වාර්තාවේ [ඒකනම් මට ෂුවර් නැහැ]

මේ වාර්තාව 2009. වාර්තාවේ ලස්සනට තියෙනවා චැඩ් විල හිඳුනු හැටි. 2009 ලෝක බැංකු ආධාර ලැබෙනවා ෆීසිබිලිටි ස්ටඩි එකකට. ඒත් මේ ගැන අප්‍රේල් 24 වෙනිදා ආපු පුවතක තියෙනවා චැඩ් විල සම්බන්ධ රාජ්‍ය වල කමිටුවේ නායකයා ප්‍රශ්න කරන බව ඇයි මේක තවම නොවෙන්නේ කියලා.

වර්තමානය

Para San දාපු වීඩියෝව තමා මේක.  මේකට  අනුව අපි ආපහු ඇවිත්  ට්‍රාන්ස් ඇකුවා ප්‍රොජෙක්ට් එකට. කරන්න යන්නේ චීන සහයෙන්. බටහිර රටවල්   වැඩේට කොක්ක අදිනවා.

ගැටළු  සහ  යතාර්තයන්


අපි කලාපයේ භූ දේශපාලනික තත්ත්ව විමසා බැලුවොත්; 
  • ප්‍ර කොන්ගෝ ජනරජය හෙවත් මානව වර්ගයාගේ පහුගිය සියවස තුල ලොකුම ඛේදවාචකය තුල තමා වතුර තියෙන්නේ. මේ වෙද්දී මේ රට පාලනය කරනවා විවිධ අවිගත් කල්ලි විසි ගානක්. ඒ නිසා මේ හරියේ මොකක් හරි කරන එක ලෙහෙසි නැහැ. ඇමරිකන් ගැති මොබුටු සෙසේ සෙකෝ ගේ කාලේ මොනවා උනත් කිසියම් ස්ථාවරයක් තිබ්බා. මේ ප්‍රොජෙක්ට් ප්ලෑන් කලේ එයාගේ කාලේ. ඊට පස්සේ කබීලා ඇවිත් රට අරාජික වුනා 
  • කොන්ගෝ දෙරට වතුර දෙන්න කැමති නැහැ. ඉන්ගා බලශක්ති ප්‍රභවයට බලපාන නිසා. සහ මත්ස්‍ය ප්‍රමාන අඩු වෙන නිසා.
  • උබන්ගයි වල පලම්බෝ ජලාශය හදන්නේ මධ්‍යම අප්‍රිකානු ජනරජයේ [ගඟෙන් බාගයක් කොන්ගෝ දේශයට අයිතී]. මෑතක් වෙනකම් තරමක් ස්ථාවරව පවතී නමුත් මධ්‍යම අප්‍රිකාවේ ඉස්ලාමික අත්න්තවාදින් හා ක්‍රිස්තියානි අන්තවාදීන් අතර ගැටුම් නිසා රට දැනටම දෙකට බෙදා ඉවරයි කියා මුස්ලිම් අන්තවාදීන් කියන්නේ. ප්‍රොජෙක්ට් එක යන්නේ ඒ පසු තලයේ
  • දිගු ජල මාර්ග ඔස්සේ වියලි පෙදෙස් වලට ජලය ගෙන එම එතරම් සාර්ථක දෙයක් නොවේ. මොකද ඒ ජලයෙන් වැඩි හරියක් වාෂ්ප වෙන නිසා. 
  • චැඩ් විලේ අර්බුදය වතුර නැති එක නොවේ එහි රොන් මැද හා ජලය උරා ගණන් වල පැලැටි වැවීම ලෙස සිතන පිරිසක් ඉන්නවා. ඔවුන් කියන්නේ එක විසඳන්නේ නැතුව බොරුවට වතුර දැම්මට වැඩක් නැහැ කියා.
  • ග්‍රේටර් සහරාවට කෙලින්ම වතුර දුන්නට සශීක වන්නේ නැහැ මොකද වැලි තට්ටු මාර යටට තියෙනවා.
  • ට්‍රාන්ස් ඇකුවා එකේ මුළු ඉලක්ක වගා බිම් ප්‍රමාණය ලංකාවට වඩා කුඩායි. උබන්ගායි එකේ ඊට වඩා වැඩි වෙන්න බැහැ.  වියදමට වටීද?
  • මේක සහෙල් වල මුළු ප්‍රශ්නයට විසඳුමක් නොවේ. ඒක මීට වඩා ලොකු පරිමානයේ ප්‍රශ්නයක්. සහෙල් කියන්නේ රුසියාවේ දකුණු දේශ සීමාව විතර තඩි පටියක්. මේ සුළු  පෙදෙසක්  පමණක්  සශ්‍රීක  කරන  වැඩක්.
  • අප්‍රිකාවේ හා ලෝකයේ වේගයෙන්ම වර්ධනය වන කලාපය. මේ කලාපයේ ජනගහනය පහුගිය වසර තිහේ ඩබල් වෙලාලු. කොන්ගෝ වේ දෙකහමාරක්.
  • මුස්ලිම් අන්තවාදය හා සහරා කාන්තාරය ඇවිදින් වසා ගන්නේ මේ මහා ජනගහනය. අනාගත ලෝකයේ ආගමික යුදබිම මෙතන තමා.
  • බටහිර විරෝධයෙන් ප්‍රොජෙක්ට් එක කරන්න යාමෙන් කලාපිය අන්තවාදයට බටහිර ආශිර්වාදය ලැබිලා උත්සන්න වෙන්න පුළුවන්. ඒක ලොකු කන්සර්න් එකක්.