ෆර්ගනා නිම්නයේ ස්පයිරල දේශසීමාව

වරින් වර අහපු ප්‍රශ්න කීපයක් සාමාන්‍ය දැනීම සමූහ වල.

ලෝකයේ එක්තරා ප්‍රදේශයක් තියෙනවා රටවල් තුනක් විසින් අයිතිවාසිකම් කියන. මේ රටවල් වල අයිතිය නිරවුල් ලෙස වෙන්කිරීම අසීරු නිසා එයාලගේ වාර්ගික වෙනස්කම් මත තමා බෝඩර් එක හැදෙන්නේ. පොඩි පොඩි බෝඩර් වලි සුලබ තැනක්. අපි රටවල් තුන A, B, C කියමු.

මේ ප්‍රදේශයෙ තියෙනවා A රට තුල B ට අයිති එක්ස්ක්ලෙව්  එකක්. හැබැයි ඒ එක්ස්ක්ලෙව් එකේ ඉන්න මුළු ජනගහනයම වගේ වාර්ගිකව C රටේ මිනිස්සු.

1. ප්‍රදේශයට කියන නම කුමක්ද?

2. එක්ස්ක්ලෙව් එකේ නම මොකද්ද ?

3. A, B, C රටවල් මොනවාද?

4. [බෝනස්] එම ප්‍රදේශය වටපිටාවෙන් වෙන් වන්නේ භූගෝලීය ඉතිහාසයේ වැදගත් අතීත සිද්ධියක් නිසා ඒ මොකද්ද?

--------------------

උත්තරය ෆර්ගනා [ෆෙර්ගානා, ෆර්ගොනා] නිම්නය සහ සොඛ් දිස්ත්‍රික්කය. A, B, C රටවල් පිළිවෙලින් කිර්ගිස්තාන්, උස්බෙකිස්තාන් සහ තජිකිස්තාන්.

ෆර්ගනා කියන්නේ මධ්‍යම ආසියාවේ කඳුවලින් වටවූ පහත නිම්නයක්. මේ ස්ථානය හා අවට කලාපය [බැක්ට්‍රියාව ටරීම් පහත්බිම] ඉතා දීර්ඝ ශිෂ්ටාචාර ඉතිහාසයක් සහිතයි. ආර්ය ජනයා සංක්‍රමණ අතර මෙහි බොහෝ දිගු කලක් විසු නිසා [වසර තුන්දාහකට පෙර] මෙය සමහරු ආර්යයන්ගේ මුල් බිම ලෙස සලකනවා. එසේම පර්සියානු කියල ලෝක ප්‍රසිද්ධ වන ශිෂ්ටාචාරය හදාපු ඉරාන් වරු එන්නෙත් මේ හරියෙන්. පසු කාලීනව ෆර්ගනා වල මායිමට සයිරස් ඇලෙක්සැන්ඩර් සහ අශෝක හදන අධිරාජ්‍ය එනවා. කුෂාන් අධිරාජ්‍යය මේ පෙදෙස් පාලනය කරනවා. තජික් වරුන්ගේ පැරණි ශිෂ්ටාචාරයක් වන සොග්දියා රාජ්‍යය පිහිටුවන්නෙත් මෙතන. සේද මාවතේ වැදගත් සන්ධිස්ථානයක්.

ඒ අතීතය කෙසේ වෙතත් මෑතක් වෙද්දී මේ ප්‍රදේශය වාර්ගික ලෙස මිශ්‍ර වෙලා තියෙන්නේ. ටර්කික් ජනයා වන උස්බෙක් කිර්ගීස් වගේම ෆාසි සම්බ්භවයක් සහිත තජික් වරුන් එකිනෙක සමග මිශ්‍රව ඉන්න පෙදෙසක්, මීට අවු 150 ට විතර පෙර රුසියානු අධිරාජ්‍යයට යටත් වෙන්නේ. ඒ සමග රුසියානු පාලක ප්‍රජාවකුත් හැදෙනවා.

මේ කලාපය මධ්‍යම ආසියාවේ ජන ඝනත්වය අධික පෙදෙසක් [සාපේක්ෂව]. උස්බෙකිස්තානයේ නම් අධිකම ජන ඝනත්වය තියෙන්නේ මෙහෙ. අගනුවර පවා තියෙන්නේ ෆර්ගනා ප්‍රදේශය ආසන්නයේ. තජිකිස්තාන් සහ කිර්ගිස්තාන් දෙකේත් ජන ඝනත්වය අධික පෙදෙසක් මේ.

ඒ නිසාම වාර්ගික විවිධත්වය සහ මිශ්‍රණය අධිකයි. ගමින් ගමට වාර්ගිකත්ව වෙනස් වෙනවා. මේ කලාපයේ ජන මිශ්‍රණය කෙතරම් අධිකද කිව්වොත් ඉස්සර කාලේ එය රටවල් ලෙස කොහම බෙදිලා තිබ්බත් දේශ සීමා මේන්ටේන් කර නෑ. මොකද ඒ ජන කොටස් එකිනෙකා එක්ක සම්බන්ධ නිසා. මේ තත්වය වෙනස් කර ප්‍රදේශ සීමා දාන්නේ සාර් රුසියන් සහ සෝවියට් රජයන් විසින්. හැබැයි අභ්‍යන්තර සමූහාණ්ඩු වන උස්බෙක් කිර්ගීස් සහ තජික් ප්‍රදේශ සීමා නිර්ණය කලාට ඒ කාලෙත් බෝඩර් එකක් තිබිලා නෑ. මේ ප්‍රදේශ සීමා දාද්දි වාර්ගික බහුතර බවට මුල්තැන දෙන්න ගිය නිසා ඒ ඒ ජනවර්ග සුලබ පෙදෙස් ඒ ඒ සමූහාණ්ඩුවට දෙන්න ගිහින් මෙතන හැදෙන්නේ ස්පයිරලයක් වගේ වටේ එතෙන සිහින් තීරු තුනක්. තීරු තුන ෆර්ගනා නිම්නය මැද ලක්ෂයකින් ඉවර වන්නේ.

කෙසේ වෙතත් සොඛ් දිස්ත්‍රික්කය නම් කිර්ගීස්තානය ඇතුලේ පිහිටි තජික් බහුතර ප්‍රජාවක් ඉන්න කෑල්ල උස්බෙකිස්තානයට අයිති එක්ස්ක්ලෙව් එකක් ලෙස නම් කරන්නේ සෝවියට් වරු. හේතුව අපැහැදිලියි. කතා සහ ජෝක් තියෙනවා. එක ජෝක් එකක් තමා සොඛ් දිස්ත්‍රික්කය කිර්ගිස් සහ තජික් කොමියුනිස්ට් පක්ෂ ලොක්කෝ දෙන්න උස්බෙක් ලොක්ක එකක් කාඩ් ගේම් එකක් පැරදිලා අහිමි වුනා කියන එක. කෝමත් ඔය අමුතු දේශසීමාව හදාපු එක ගැනත් සෝවියට් ජෝක්ස් තියෙනවා. ගමින් ගමට ගිහින් උඹලගේ ජාතිය මොකද්ද්ද කියල අහල පාට තිත් තියලා. ඒවා යා කලාලු. එතකොට ස්පයිරල් ආම් තුනක් ආවලු.

දැන් ඔහොම වෙලා අවසානේ සෝවියට් දේශය කැඩිලා යනවනේ. එතකොට මේ රටවල් තුන නිදහස් වෙනවා. මේවා දේශ සීමා වෙනවා. ඒ වෙලත් කාලයක් යනකම් ෆර්ගනා කලාපයේ ජනයා නිදහසේ ඉඳල තියෙනවා. එහෙත් සොඛ් කලාපයේ වැඩිවන ඉස්ලාමික අන්තවාදය සහ බෝඩර් වලි නිසා බෝඩර් හමුදා අතර වෙඩි තබාගනීම් ආදිය නිසා අද මේ දේශ සීමා තදින් මාක් කරලා බෝඩර් පෝස්ට් දාලා බෝඩර් වල බිම්බෝම්බ වලලා දාල තියෙන්නේ. වෙනත් බසකින් කිව්වොත් මිනිසුන්ගේ එදිනෙදා ජීවිතේ කඩා වැටිලා. ගමේ එළවලු ටික ටවුමට ගෙනියන්න දැන් ස්පයිරල් දිගේ යන්න වෙනවා. හොරෙන් රිංගන්න ගිහින් බිම්බෝම්බ වලට අහුවෙන එකත් සුලබ සිද්දියක්. ඒ වගේම නිතර බෝඩර් වල වෙඩි තියාගන්න සහ ඉඳහිට සෙබලෙක් මැරෙන කලාපයක්. ඒ ඔක්කොම උඩින් ඉස්ලාමික අන්තවාදය තජිකිස්තාන් සහ කිර්ගිස්තාන් දිහාවලින් එනවා. තරමක අන්රෙස්ට් එකක් සහ ටෙන්ෂන් එකක් තියෙන තැනක්. ඇවිලෙන්න ආසන්න බිම්කඩක්.

මේ දේශසීමාව යුනික් වෙන්නේ මෙතන පෑන් හැන්ඩ්ල් හෙවත් ගොඩ තුඩු තුනක් තියෙන එකම තැන නිසාත් මෙහෙම ස්පයිරල් එකක් වගේ කැරකුණ එකම තැන නිසාත්. සොඛ් දිස්ත්‍රික්කය වගේ එක රටක ඇතුලේ වෙන රටකට අයිති තවත් තුන්වෙනි රටක මිනිස්සු ඉන්න අමුතු සීන් එකත් වෙන කොහේ වත් ඇද්ද මන්දා. නැගෙනහිර ජෙරුසෙලම ආසන්න ලෙස තෘප්ත කරනවා එහි අයිතිය ජෝර්දානය සතුනම්.

එම ප්‍රදේශය වටපිටාවෙන් වෙන් වන්නේ භූගෝලීය ඉතිහාසයේ වැදගත් අතීත සිද්ධියක් නිසා. අතීත කිව්වේ භූගෝලීය ඉතිහාසය එනම් වසර මිලියන දෙසීයක් විතර ඉස්සර දෙයක්. මේක ලිව්වේ අපි මේ ගැන කලින් කතා කල නිසා. ඔය කලාපය තමා ඉස්සර පැන්ජියා මහාද්වීපය විසින් වටකළ ටෙතිස් සාගරයේ පූර්ව අවස්ථාවේ ආසියානු බ්ලොක් එකේ දකුණු වෙරළ. තුර්කිය ඉරානය ඇෆ්ගනිස්තානය ටිබෙටය මලයාව ආදී පෙදෙස් සිමරියා කියා හැඳින්වෙන මහද්වීපික පටියක් පහල සිට ඇවිත් ඒ ආසියාවට සවිවීමෙන් තමා හැදෙන්නේ. මේ සමග පූර්ව ටෙතිස් සාගරය නැතුව යනවා නව ටෙතිස් සාගරය කියල එකක් වඩාත් දකුණෙන් හැදෙනවා. මේ මහද්වීපික ගැටුම නිසා කොකේසස් අල්තායි ටියෙන් ශාන් වගේ කඳු මෙන්ම පාමීර් තැන්නත් හැදෙනවා. එතකොට එක මහද්වීපික තට්ටුවක් යට යාම නිසා පහත්බිම් සෙට් එකක් හැදෙනවා ඒ තමා කළු කැස්පියන් ඇරල් මුහුදු සහ බැක්ට්‍රියා ෆර්ගනා ටරීම් ආදී බෙසින්ස්. පූර්ව ටෙතිස් සාගරයේ ශේෂ කියා හිතන්න තියෙන්නේ ඔය ටික. ඒ නිසාම ඛනිජ තෙල් තියෙන පෙදෙස්. ෆර්ගනා වලත් තෙල් ඇති කියල හිතනවා. අවාසනාවකට එහෙම උනොත් මේ ඇවිලෙන්න ළඟ දේශසීමා බෝම්බෙ පුපුරනවා.

මේ පින්තුරේ KR සහ TM කියන පෙදෙස් එනම් කසාක් සහ ටරීම් වලට පහලින් ඔය පාතින් එන භූ තැටිය යට බහින කොට තමා ෆර්ගනා ඇතුළු පහත්බිම් පටියක් හැදෙන්නේ. ඔය පින්තුරය වමි 250 පෙර ලෝකය ගැන දළ සටහනක්

මේ ස්ථානයේ සිතියමේ  "සරල රේඛාවක" යන අයෙකුට රටවල් තුනක් පමණක් සම්බන්ධ දේශ සීමා අට වරක් පසු කිරීමට සිදු වෙන  අවස්තාවක්  තියෙනවා  පහත  ආකාරයට.

මේ පුද්ගලයා;

1. පළමු රටෙන් ගමන් අරඹයි
2. දෙවන රටට ඇතුළු වේ
3. නැවත පළමු රටට ඇතුළු වේ
4. තෙවන රටට ඇතුළු වේ
5. නැවත පළමු රටට ඇතුළු වේ
6. නැවත තෙවන රටට ඇතුළු වේ
7. නැවත දෙවන රටට ඇතුළු වේ
8. නැවත තෙවන රටට ඇතුළු වේ
9. නැවත දෙවන රටට ඇතුළු වී ගමන නිමා කරයි

එනයින් ඒ ඒ රටවල වෙන වෙනස් තුන් වරක් බැගින් ඔහු ගමන් කරනවා 



ඔය වගේ  කම්බිනේෂන්  සෑහෙන  ප්‍රමාණයක් මේ  ප්‍රදේශයෙන්  අඳින්න  පුළුවන්. මට හයිලයිට්  කරන්න  උවමනා  කෙතරම්  විකාරයක්ද  මේ  දේශසීමාවෙන්  ඇති  කරන්නේ  කියල.  සිතියම  ඔහොම නම්  භුමිය  කොහොම  ඇද්ද?  මේ  දේශසීම  විකාරය  ම  ප්‍රමාණවත්  හේතුවක්  කලාපයේ  අන්තවාද  සහ  කැරලි  ඇතිවන්න. අවු  දෙදාස්  පන්සීයක්  විතර  දේශසීමා  නැතුව  සහජීවනයෙන්  උන්නු  ජන මිශ්‍රණයක්  අද  ඇවිලෙන්න  ආසන්න  තත්වයේ.